آیا استراتژی زرقاوی را داعش در عراق تحقق می بخشد؟
ابومصعب الزرقاوی، مردی که القاعده را در عراق ساخت، در نامه ای به اسامه بن لادن در ژانویه 2004 در مورد حمله به شیعیان نوشت “هدف گرفتن و حمله به سمبل های مذهبی، سیاسی و نظامی شیعیان، آنها را مجبور می کند که خشم خود را نسبت به سنیان نشان دهند و دست به انتقام بزنند. اگر ما موفق شویم آنها را به جنگی فرقه ای بکشانیم، این کار می تواند سنیان خواب آلودی را که از نابودی و مرگ وحشت دارند بیدار کند”[1].
زرقاوی تا زمانی که بوسیله نیروهای آمریکائی در جولای 2006 کشته شد این سیاست خود را با وجود انتقادات الظواهری ادامه داد. الظواهری این استراتژی را در نامه ای در جولای 2005 بصورت سوال و غیرمستقیم از چند جهت مورد انتقاد قرار داد. اینکه کشتن شیعیان معمولی منفعتی برای جهاد ندارد و چون شیعیان نا آگاهند قابل بخشش اند، و گشودن چندین جبهه به نفع جهاد بر علیه آمریکا نیست؛ و اینکه “و آیا برادران فراموش می کنند که ما بیش از صد نفر زندانی در بازداشت ایران داریم که بسیاری از آنها از کادرهای رهبری اند و در کشورهایشان هم تحت تعقیب اند”[2]. البته الظواهری و رهبران القاعده هم دیدگاهی ضد شیعه داشتند و بارها از شیعیان بعنوان همدستان صلیبیان و پیروان یک مکتب غلط یاد می کردند.[3] این نشانه بارزی از اختلاف رهبران القاعده با زرقاوی بود، هرچند این اختلاف به جدائی زرقاوی که امیر القاعده در عراق بود، از القاعده نکشید.
خصوصیات طبقاتیش زرقاوی را از سران تحصیلکرده القاعده، بویژه اسامه بن لادن و ایمان الظواهری، کاملا متمایز می کرد. زرقاوی در یکی از فقیرترین محله های زرقا در اردن رشد و تحصیلات دوره متوسطه را ترک کرده بود. معروف است که بدن زرقاوی آنقدر خالکوب شده بود که به “مرد سبز” معروف شده بود. ا و در ایام جوانی فردی مشروب خور بود و چند بار بخاطر دزدی، کلاهبرداری، معامله مواد مخدر، حمله به زنان و کتک کاری در حال مستی زندانی شده بود[4] . از زندان بود که تحت تاثیر اسلام جهادگرا قرار گرفت و به افغانستان رفت ولی این زمانی بود که روسها از افغانستان خارج شدند و جهاد مسلحانه برای او میسر نشد و او هم بعد از مدتی به اردن بر گشت. در اردن بخاطر فغالیت های جهادی و برنامه ریزی عملیاتی دستگیر و به 15 سال زندان محکوم شد. سر انجام در سال 1999 عفو شد[5] و مجددا به افغانستان رفت و فعالیت اش را در هرات تحت عنوان جماعت التوحید و الجهاد شروع کرد .بعد از حمله آمریکا با کمک رابطه های ایرانی اش به ایران رفت و گویا مدتی در ایران ماند و سپس با انصار الاسلام در کردستان نزدیک شد تا اینکه عملیات اش را بعد از حمله آمریکا، در عراق شروع کرد و در سال 2004 رسما به عضویت القاعده پذیرفته شد.[6]
استراتژی زرقاوی با آنکه در عراق تا اندازه ای پیش رفت ولی با توجه به اقدامات موثر آمریکائیان در جهت سازماندهی قبایل سنی و نیز تدابیر آگاهانه رهبران شیعه بویژه آیت الله سیستانی، سر انجام با شکست روبرو شد. تاکتیک های بیرحمانه تشکیلات القاعده عراق موجب شکل گیری جنبش بیداری و یا شورای ملی نجات عراق شد که با حمایت مالی آمریکا توانست تا سال 2009 بیش از صد هزار تن از قبایل سنی بر علیه القاعده را جذب کند. جنبش بیداری سهمی اساسی در شکست القاعده در عراق داشت، بطوریکه در سال 2010 القاعده عراق انقدر ضعیف شده بود که ارتباطش را با رهبری القاعده از دست داده بود[7].
پس از آنکه زرقاوی کشته شد القاعده عراق تحت عنوان دولت اسلامی عراق سازماندهی شد که ابو عمرالبغدادی رهبری آن را بعهده گرفت. ابو عمر البغدادی هم در آپریل 2010 بوسیله نیروهای مشترک عراقی و آمریکائی کشته شد. بعد از او ابوبکر البغدادی، که نام اصلیش ابراهیم عواد ابراهیم علی البدری است،یعنی همان کسی که اکنون خود را خلیفه دولت اسلامی(داعش) می داند، رهبری دولت اسلامی عراق را بعهده گرفت. بر خلاف زرقاوی ابوبکر البغدادی دکتر خطاب میشود ونه شیخ؛ و گفته می شود که دارای پی اچ دی از دانشگاه اسلامی بغداد است، ولی ابوبکر البغدادی استراتژی و سیاست های بسیار خشن زرقاوی را ادامه داد.
ابوبکر البغدادی از شرایطی که در سوریه و همین طور در عراق ما بعد آمریکا بوجود آمده بود استفاده کرد ودولت اسلامی عراق و شام را از افول نجات داد و منطقه وسیعی را تحت کنترل خود در آورد. نقش ایران را با هم باتوجه به نزدیکی وحمایت اش از سیاست های دولت های مالکی و بشار اسد، در ایجاد چنان شرایطی در عراق و سوریه هم به هیچ وجه نمی توان دست کم گرفت. گرفتن، نگهداشتن و توسعه متصرفات و همین طور سیاست تهاجم و کشتار شیعیان در واقع ادامه استراتژی زرقاوی اند هر چند نه زرقاوی و نه دیگر گروههای نزدیک به شبکه القاعده هر گز تا این میزان به موفقیت دست نیافته اند. ادامه این استراتژی و شاید مهمتر از هر چیزایجاد خلافت، برهبری ابوبکر البغدادی، موجب چنان شکافی شد که الظواهری رهبر القاعده از داعش قطع ارتباط کند و جبهه النصره را بمثابه شاخه رسمی القاعده در سوریه بپذیرد. در 2 فوریه 2014 بود که الظواهری طی بیانیه ای اعلام کرد”القاعده الجهاد اعلام می کند که هیچ ارتباطی با دولت اسلامی عراق و شام ندارد. القاعده آن را بوجود نیاورد [……]، بنابراین شاخه ای از القاعده نیست و رابطه تشکیلاتی بین این دو وجود ندارد و القاعده مسئول رفتار آن نیست”[8].
با وجود د این شکافها، داعش بمثابه یک گرایش رادیکال تر در جبهه وسیعتر القاعده بحساب می آید. ولی بدنبال اختلاف نظر و درگیری های خونین داعش با جبهه النصره نه تنها الظواهری بلکه بعضی از مهمترین ایدئولوگهای رادیکال سلفی منجمله محمد ابن المقدسی، که تاثیر زیادی روی زرقاوی داشت[9]، و همین طور ابو قتاده داعش را جریانی انحرافی دانستند واعلام خلافت را از جانب این گروه محکوم کردند. ابو قتاده پدیده دولت اسلامی را در حد یک حباب ارزیابی کرده است[10]. جبهه النصره همراه با 8 گروه شورشی دیگر سوریه هم خلافت اسلامی داعش را رد کرده بودند[11]. حتی سخنگوی طالبان پاکستان که بیعت این سازمان را با خلافت اسلامی اعلام کرده بود، چند روز بعد گزارش شد که این گروه این سخنگو را اخراج کرده و بر بیعتش با ملا محمد عمر تاکید نمود[12].
همانطور که اشاره شد، با نارضایتی سنیان از سیاست های انحصارگرانه دولت مالکی تشنجات شیعه-سنی مجددا شروع شد و با متصرفات داعش در عراق اوج تازه ای به خود گرفت. سازمان های معتبری هم چون عفو بین الملل بطور همه جانبه ای سیاست های بسیار خشن، بیرحمانه و مغایر با اابتدائی ترین مبانی حقوق بشری داعش را بر علیه شیعیان، یزیدیان، کردان و پیروان دیگر مذاهب و مخالفان گزارش کرده اند[13]. اخیرا داعش حتی در وبسایتی از عمل تکان دهنده برده کردن و توزیغ زنان یزیدی بین جنگجویان دولت اسلامی دفاع کرده است و غنیمت گرفتن “کفار” را بمثابه برده عملی اسلامی دانسته است[14].
فشار و کشتار آنهائی که با داعش همسو نیستند و تسلیم اراده آن نمی شود همچنان با شدت ادامه دارد ولی آنچه اخیرا در گزارش دیگر سازمان عفو بین الملل هم تکان دهنده و نگران کننده است آدم ربائی و قتلهای انتقام جویانه شبه نظامیان شیعه بر علیه سنیان است. عملکرد گروههای شبه نظامی شیعه منجمله اعضای تیپ بدر، سپاه مهدی، کتائب حزب الله و عصائب اهل حق که با دولت عراق نیز مرتبط اند از این جهت بسیار نگران کننده است که ممکن است ابعاد یک جنگ فرقه ای بین شیعیان و سنیان را بمرحله ای برساند که زرقاوی در استراتژی خود سخت در آرزوی تحقق آن بود[15].
چنانچه دولت عراق نتواند در رفع تبعیضات بر علیه سنیان قدم های جدی بردارد و زمینه را برای وحدت نیروهای میانه رو سنی و شیعه فراهم کند، جلوگیری از تشدید جنگ های فرقه ای مشکل خواهد شد. در آنصورت احتمالا تشنجات گسترش خواهد یافت و شرایط فاجعه باری همه منطقه را فرا خواهد گرفت. تداوم بی ثباتی، ناامنی و هرج و مرج شرایط باروری برای رشد هر چه بیشتر نیروهای رادیکال و از جمله داعش و القاعده فراهم می کند. گسترش جنگ های فرقه ای می تواند کار آیی دولت های عبادی را در عراق و حامی نزدیکش جمهوری اسلامی ایران و حتی دولت های غربی را بر علیه داعش بشدت کاهش دهد و به داعش هم کمک کند که دست به تحکیم موقعیتش در سرزمین های اشغال شده بزند. هر چند داعش بمثابه یک دولت و نیروی رادیکال سلفی در مدتی طولانی تر، چه از نظر ایدئلوژیکی و چه استراتژی سیاسی داخلی و خارجی اش، بسیار شکننده است[16]، اما شرایطی که مطرح شد به داعش امکان می دهد که دوام بیشتری پیدا کند وهم در سوریه و هم در عراق و حتی فراتر از آن دست به تهاجم بیشتری بزند.
این مقاله قبلا در گویا نیوز منتشر شده بود ولی با چند نکته اضافی و منابع در اینجا منتشر می شود
http://news.gooya.com/politics/archives/2014/10/187730.php
دکتر هوشنگ نورائی (ایوب حسین بر) جامعه شاس ومحقق دانشگاهی مقیم انگلستان است.
References
[1] Gary Gambill (2004) “Abu Musab al-Zarqawi: A biographical Sketch”, The Jamestown Foundation, Dec 15 20014, http://www.jamestown.org/single/?tx_ttnews%5D=27304.
[2] Guido Steinberg 2009:122-123; Guido Steinberg (2009). “Jihadi-salafism and the Shi’is: remarks about the Intellectual Roots of anti-Shi’ism” in Roel Meijer (ed,) Global Salafism: Islam’s New Religious Movement. London , Hurst & Company. (123).
[3]Ibid.
[4] Charles River Editors (2014) The Islamic State of Iraq and Syria. Marson Gate: Amazon.co.uk.
[5] Ibid.
[6] Gary Gambill (2004) “Abu Musab al-Zarqawi: A biographical Sketch”.
[7] Kirdar, M. J. (2011). “Al-Qaeda in Iraq”, Centre for Strategic and International Studies (June 2011): 1-15.
[8] Juan Cole (2014),‘Too Extreme for Al Qaeda’: Al Zawahiri Disowns ISIL 05/02/2014 http://mideastposts.com/middle-east-politics-analysis/extreme-al-qaeda-al-zawahiri-disowns-isil/ accessed 22/10/2014
[9] Al-Monitor, June 30, 2014, http://www.al-monitor.com/pulse/ar/security/2014/06/iraq-syria-isis-announcement-islamic-caliphate-name-change.html#
[10]Mohamed Al-Daameh Abu Qatada, Maqdisi can unify Islamist ranks against ISIS: experts Saturday, 27 Sep, 2014http://www.aawsat.net/2014/09/article55336996 (accessed 24/10/2014).
[11] River Editors (2014) The Islamic State of Iraq and Syria
[12] BBC, 21 October 2014Pakistan Taliban sack spokesman Shahidullah Shahid for IS vow
http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-29640242 (accessed 24/10/2014)
[13] Amnesty International (2 September 2014 ) “Iraq: Ethnic cleansing on historic scale: the Islamic State’s systematic targeting of minorities in northern Iraq.” http://www.amnesty.org/en/library/info/MDE14/011/2014/en (accessed 24/10/2014).
[14] Rose Troup Buchanan ( 13 October 2014)First confirmation of abuses against minority Iraqi sect came in Isis’s Dabiq magazine. Independent . http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/isis-justify-capture-and-sexual-enslavement-of-thousands-of-yazidi-women-and-girls-9791692.html
accessed 16/10/2014
[15] Amnesty International (14 October 2014). Iraq: Evidence of war crimes by government-backed Shi’a militias .http://www.amnesty.org/en/news/iraq-evidence-war-crimes-government-backed-shi-militias-2014-10-14 (accessed 16/10/2014
[16] H.Noraiee (2014). “Similarities and differences between the Islamic State and Taliban and the Islamic Republic of Iran’s concerns”, Forthcoming.
